In ons Calvinistische landje is moeten altijd een belangrijke drijfveer geweest. Dat wat hoorde, dat wat van je verwacht werd, dat deed je. Een ander dan jij bepaalde wat er gebeurde. Met de groeiende welvaart kwam er een tegenhanger: dat wat je zelf wilde, dat waar je zin in had. Zin en plicht waren voor mij altijd de belangrijkste motivaties in mijn leven. Sterker nog, doordat ik heel veel dacht te moeten (lief, leuk, aardig, mooi, slim en vooral perfect zijn), wilde ik ook heel veel doen waar ik zin in had. Maar er ontbrak een belangrijke derde: mijn behoefte.
Behoefte gaat over dat wat je nodig hebt om zowel lichamelijk als geestelijk gezond en in balans te blijven. Het is geen kwestie van moeten in de zin van hierboven, maar er zit wel een zekere noodzaak in. Want als je niet in je eigen behoeften voorziet, word je uiteindelijk ziek. Het is voor iedereen duidelijk dat je ziek wordt als je niet voorziet in basisbehoeften als gezond eten en bescherming tegen de kou. Maar in onze jachtige, patrilineaire, kapitalistische en rationele maatschappij, waarin we zoveel moeten en willen, worden andere behoeften nogal eens over het hoofd gezien. En dan krijg je bijvoorbeeld een burnout.
Behoefte is óók geen kwestie van zin hebben, al worden die twee nogal eens verward, in elk geval voorheen door mijzelf. Zin hebben gaat al snel over leuk of lekker of prettig. Zin gaat over geneugten en pleziertjes, iets wat redelijk aan de oppervlakte plaatsvindt. Het effect ervan is vrij vluchtig. Behoeften daarentegen komen uit een diepere kern, een meer wezenlijk deel van jezelf. Als in je behoeften niet wordt voorzien, word je ongelukkiger dan wanneer je je zin niet krijgt. En van wél voorzien in je behoeften, word je duurzamer en op een dieper niveau gelukkig. Je wordt dan tevreden, daar waar het krijgen van je zin vaak alleen maar doet verlangen naar meer.
Voorzien in je eigen behoeften wordt je in onze cultuur eigenlijk nergens geleerd. Geen wonder dat veel mensen geen flauw idee hebben van hoe je dat eigenlijk doet. Wat hun behoeften überhaupt zijn en hoe ze die kunnen signaleren. Zo ook in mijn geval. Ik moest een burnout krijgen en in therapie om het te leren. Niet dat mijn therapeut me vervolgens vertelde wat mijn behoeften waren. Nee, ze leerde me hoe ik ze zelf kon ervaren. Door me iets te leren doen wat in onze cultuur ook niet bepaald belangrijk gevonden wordt, namelijk: voelen. Of nee, eigenlijk was het vooral mijn burnout die me dwong te voelen. Mijn therapeut hielp me om die gevoelens te leren interpreteren, begrijpen, respecteren en communiceren.
En o wat heb ik gevoeld! Alle behoeften die ik jarenlang in mijzelf genegeerd had, kwamen tijdens mijn burnout naar boven in de vorm van hele heftige angsten en letterlijk verstikkende spanning. Logisch, als ik er achteraf op terugkijk, want het waren nogal wat behoeften die ik, onbewust, verwaarloosd had. De behoefte om zonder schuldgevoel en minderwaardigheidgevoelens mezelf te mogen zijn. De behoefte om mijn creativiteit te ontwikkelen, zonder angst om te falen en zonder steeds te moeten presteren of perfect te zijn. De behoefte om liefde te kunnen geven én ontvangen, wederom zonder steeds die schuldgevoelens en het idee tekort te schieten. De behoefte om mezelf op zijn tijd te uiten, ook als die emoties voor anderen minder prettig zijn. De behoefte om alles te voelen wat ik als gevoelig mens nu eenmaal voel en om die gevoelens ook te erkennen. De behoefte om vanuit vertrouwen te leven, in plaats vanuit angst voor het leven. De behoefte aan echt contact met anderen, zonder de angst niet goed genoeg te zijn. Maar ook 'gewoon' de behoefte aan lichamelijke en geestelijke rust, die steeds maar het onderspit moest delven ten opzichte van alles wat ik dacht te moeten en willen.
Veel mensen die mij kennen zullen met verbazing denken dat ik toch juist vaak deed wat ik wilde. Ik was immers die stoere griet die alleen op reis ging en vol passie aan kitesurfen deed. Maar daar heb je het al, dat zijn dingen waar ik zin in had. En ik ging daar vol in, juist ter compensatie van al die onvervulde behoeften. In je eentje op reis gaan is misschien wel dapper. Maar ondertussen was ik doodsbang om tegen mijn geliefde te zeggen dat ik even geen, of juist wel, behoefte had om te knuffelen. Zoiets kleins, maar toch veel wezenlijker dan een rondreis door Spanje. Ik deed misschien wel vol overgave aan een extreme sport, maar dat was alleen maar een excuus om niet mijn werkelijke dromen waar te hoeven maken. Terwijl ik daar ten diepste behoefte aan had, maar wat ik niet durfde uit faalangst en uit angst om uit mijn zekerheden te verliezen.
Het is een heel proces geweest om te leren luisteren naar mijn behoeften. Voelen was lange tijd vooral eng en bedreigend. Ik was immers mijn hele leven al gewend om alles wat niet fijn voelde te verdoven met wat er maar voor handen was, of dat nu snoep, verliefdheid, de tv of kitesurfen was. Maar tijdens mijn burnout kon ik simpelweg niet meer anders, want als ik afleiding zocht van mijn gevoelens, werden ze door al die extra prikkels alleen maar nog heftiger, tot paniekaanvallen met hyperventilatie aan toe. Ik werd dus gedwongen om ze te ervaren, om erbij te blijven en er niet voor weg te lopen. Erkenning van die gevoelens en dus ook van mijn behoeften bleek heel belangrijk.
Erkenning gaat verder dan alleen voelen. Het betekent ook naar die gevoelens luisteren, ze respecteren. Het betekent rust nemen als je lichaam daarom vraagt, ook al heb je geen zin. Ook al vind je dat je je partner moet helpen met het huishouden. En ook al voel je je nog zo schuldig als je wéér ongezellig niet mee doet. Het betekent afrekenen met dat schuldgevoel, want je hebt geen schuld. De grenzen die je lichaam aangeeft (behoefte aan rust is tegelijkertijd een grens) zijn niet onderhandelbaar. Dat vergt dus ook betere communicatievaardigheden: je grenzen aangeven aan een ander, op zo’n manier dat die ander ze ook kan respecteren. Ik raakte bijvoorbeeld nogal eens geïrriteerd en gefrustreerd, wat eruit kwam met vele tranen en een hoop drama. Maar dat was altijd omdat ik in een eerder stadium verzaakt had om mijn behoeften en grenzen aan te geven, vaak omdat ik dat niet durfde uit schuldgevoel. Het moge duidelijk zijn dat die irritatie en tranen vele malen vervelender zijn voor de ander en voor jezelf, dan een duidelijk: dit kan of wil ik nu even niet.
Ik heb uiteindelijk grote beslissingen genomen in dienst van mijn behoefte. Ik heb mijn huis, waar ik met hart en ziel was gaan wonen, na een jaar al verkocht, omdat het niet voorzag in mijn behoefte aan rust en privacy. Ik heb ontslag genomen van mijn werk, om in mijn tempo en op mijn manier te kunnen herstellen. Vooral dat laatste is een enorme overwinning geweest op mijn schuldgevoel over het aanvaarden van de hulp van mijn lief. Maar de behoefte om te doen wat mijn lichaam nodig had, was sterker.
Grote beslissingen, maar het begint allemaal met voelen. En voelen doe je maar op één plek: in je lichaam. Net zoals je pijn kunt voelen, of emoties, of angst, of vlinders, of genot, of voorgevoelens, of je intuïtie, of verlangens of wat dan ook. Er is zoveel te voelen en het is zo belangrijk. Maar hier in het Westen leren we vooral ons hoofd te gebruiken. Rationele, liefst wetenschappelijk onderbouwde feiten gelden als argument, gevoelens niet. Maar hoe kun je in je eigen behoeften voorzien, hoe kun je voor jezelf zorgen, als je niet kunt voelen wat je nodig hebt? Als je je gevoel, de enige communicatiemethode van je lichaam en je ziel, niet serieus neemt?
Des te minder we in contact staan met ons diepere gevoel, des te meer lijken we te grijpen naar oppervlakkigere sensaties ter compensatie daarvan: mooie spullen die onze ogen verwennen, snoep en snacks die onze tong strelen, bijna letterlijk oorverdovende muziek, nieuwe ervaringen en drugs waar we kicks van krijgen en een berg oppervlakkige aandacht en afleiding via iphones en internet. Maar dat zijn allemaal geneugten. Die zijn op zijn tijd natuurlijk hartstikke prima, ze horen er ook bij. Maar voor mij kunnen die kortstondige shotjes geluk nooit meer vervangen wat mijn burnout me heeft geleerd: leven vanuit mijn behoeften, vanuit mijn gevoel, vanuit mezelf. Want niet in het krijgen van mijn zin, maar in zorgen voor mijn behoeften, met vallen en opstaan, schuilt mijn ware geluk.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten